afb. A.F.A.M. Wetzer, 4 maart 2010
Nu is de kerk vanaf de Hinthamerstraat duidelijk te zien. Dat was vlak na de voltooiing niet het geval. Later werden huizen afgebroken om een plein te creëren vóór de kerk. Vandaag nemen we een kijkje achter de voorgevel van: Hinthamerstraat 175. In 1430 kreeg de broederschap van Sint-Jacob toestemming om aan de pelgrimsroute naar Santiago de Compostela een kapel en een gasthuis te bouwen. Deze kapel zou vergroot worden en werd in 1569 parochiekerk. In 1629 werden de katholieken uit hun Sint-Jacobskerk verdreven en gingen 'ondergronds'. Hieraan kwam in de negentiende eeuw verandering. In 1844 kwam er een nieuwe Sint-Jacobskerk, op de plaats van het huidige kerkgebouw. Het was in de zogenaamde waterstaatstijl gebouwde kerk, zoals ook de Sint-Pieter, de Sint-Cathrien en de Nederlands Hervormde kerk uit de negentiende eeuw dateerden. De Sint-Cathrien werd in het begin van deze eeuw afgebroken en vervangen door het huidige gebouw; de Sint-Pieter ging in 1982 ten onder door de slopershamer. Bij inspectie in het begin van de eeuw bleek de koepel van Sint-Jacob bouwvallig en kon niet meer gerestaureerd worden. Er werd besloten tot nieuwbouw over te gaan. Het kerkbestuur trok de architect Jos Cuypers aan die geassisteerd zou worden door Jan Struyt. In de jaren 1905-1907 werd de kerk gebouwd onder leiding van bouwpastoor Prinsen. De kerk trok veel aandacht, ondermeer kwamen studenten van de afdeling bouwkunde van de universiteit van Leuven er een kijkje nemen. Op 24 juni 1907 werd de eerste H. Mis opgedragen. De gelovigen kwamen het kerkgebouw binnen via de Parochiestraat (die later een andere naam kreeg: Mgr. Prinsenstraat). Ook bezat het kerkgebouw nog geen toren. In 1923 werd de stevige vierkante toren gebouwd. Vier jaar later kwam er een nieuwe ingangspartij en werd de voorgevel aan de zijde van de Hinthamerstraat gerealiseerd. Het moet toch niet gemakkelijk geweest zijn het kerkgebouw binnen te komen, aangezien er op het huidige pleintje voor de kerk toen nog huizen stonden. In 1931 werden deze huizen gesloopt en kon men het gebouw vanaf de Hinthamerstraat duidelijk zien. In de zeventiger jaren ontstond in 's-Hertogenbosch een discussie over de kerken in de stad. Gevolg was onder meer dat de Sint-Leonarduskerk en de Sint-Pieter gesloten en gesloopt werden. De Sint-Jacob, inmiddels officieel een monument geworden, ontging dit lot. Enkele jaren geleden werd zij gerestaureerd en biedt weer plaats aan gelovigen. Het is nu in plaats van een parochiekerk een wijkkerk geworden. Het is een kerk die ook aan niet-parochianen onderdak bood en biedt. In de oorlogsjaren 1914-1918 bezochten vele Belgische vluchtelingen het gebouw en lieten ter herinnering aan deze opvang een fresco aanbrengen in de kerk. Maar ook nu beschouwen velen die op pelgrimstocht naar Santiago de Compostela gaan de Bossche Sint-Jacob als een begin, als een startpunt. Op de pastorie kan men nog steeds het formulier afhalen dat ook op andere rustplaatsen afgestempeld kan worden als een bewijs voor het volbrengen van de pelgrimage: de moderne vorm van de middeleeuwse Sint-Jacobschelp. Ook morgen vertrekt er vanuit 's-Hertogenbosch een aantal pelgrims: op de fiets. Nu om bekendheid te geven aan het Leprafonds en met in hun voetspoor een televisieploeg en na afloop zal er een boek verschijnen. Iets heel anders dan de middeleeuwse verslagen van de pelgrims. |
In het Jheronimus Bosch Art Center (JBAC) krijgt de bezoeker een compleet overzicht van de middeleeuwse schilder Jeroen Bosch. Het JBAC is deels gevestigd in een voormalige kerk, een driebeukige kruisbasiliek waarbij de kruising bekroond wordt door een ronde koepel. Naast de westgevel is een hoge klokkentoren. Deze kerk was gewijd aan de H. Jacobus de Meerdere, tussen 1905 en 1907 gebouwd door de architecten Jos Cuypers en Jan Stuyt. Er is sprake van geïntegreerde mix van Byzantijnse en Romaanse bouwstijlen. Aan het interieur vallen vooral de prachtige fresco's op. Op 26 maart 2006 was de officiële opening van het JBAC. Op diverse manieren kan het werk van Jeroen Bosch worden ervaren. Met een glazen, transparante lift wordt de bezoeker meegenomen langs vier galeriekamers, die men vervolgens met de trap van boven naar beneden bezoekt. In deze ruimtes vindt men het volledige oeuvre van Jeroen Bosch, uitgevoerd in hoogwaardige fotografische reproducties en voorzien van authentieke, handgemaakte lijsten. Bij de entreeprijs is een audiotour inbegrepen, die de wonderlijke voorstellingen begrijpelijker en interessanter maken. In de kelder van het JBAC is een 15e-eeuws schildersatelier ingericht, waar men zelf aan de slag kan. Hier krijgt men uitleg over de verschillende werkwijzen en materialen die een schilder als Jeroen Bosch heeft toegepast. Verder biedt het JBAC een spectaculair uitzicht vanaf de bovenste verdieping van de toren. Op 40 meter hoogte, met de glazen lift bereikbaar, heeft men een prachtig zicht op alle delen van de middeleeuwse binnenstad. Jeroen Bosch heeft zich naar de stad 's-Hertogenbosch genoemd. Hij heeft er zijn hele leven in gewoond en gewerkt. Hij is omstreeks 1450 geboren en is in 1516 in 's-Hertogenbosch gestorven. Het internationale kennis- en ervaringscentrum Jheronimus Bosch Art Center is een eerbetoon aan de kunstenaar Jeroen Bosch. Dankzij bruiklenen van de gemeentelijke afdeling Bouwhistorie, Archeologie en Monumenten en van de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap is een presentatie ontwikkeld, die de rijke historie van de stad 's-Hertogenbosch ruim voldoende illustreert. Het JBAC biedt tevens een podium aan concerten, optredens en kunst. Het JBAC beschikt over een bibliotheek, auditorium en vergaderzalen. De bezoeker kan shoppen in een winkel en lunchen en dineren in een restaurant. Zelfs logeren in het centrum is mogelijk. Het JBAC is gevestigd aan het Jeroen Boschplein 2 (voorheen Hinthamerstraat 175). | 5 |
St. Jacobus de Meerdere, 1906-1907 door J.Th.J.Cuypers en Jan Stuyt. Driebeukige kruisbasiliek met centraliserende aanleg, waarbij de kruising bekroond wordt door een ronde koepel. Naast de westgevel een hoge klokketoren. Interieur als schoon-werk behandeld baksteen met banden van verglaasde terra-cotta. Koor en zijkapellen hebben half-ronde sluitingen. Belangrijk voorbeeld van vernieuwing in de kerkelijke bouwkunst. Tot de inventaris behoren een barokke preekstoel en een in barokstijl gesneden orgelgalerij. Voorts 18e eeuwse beelden. Eikehouten communiebank, 18e eeuw; twee biechtstoelen eerste helft 19e eeuw; eikehouten preekstoel in barokke stijl, 17e eeuw; heiligenbeelden, hout, 18e of eerste helft 19e eeuw; H.Lucia, St. Franciscus Xaverius, St.Franciscus van Assisi, een heilige monnikfiguur, St.Anthonius van Padua, St. Jan de Evangelist, Petrus, Paulus St.Vincentius a Paulo (?), St. Willibrord (?), vier eikehouten engelenfiguren, reliëf van een engel, St.Leonardus van Veghel. Voorts een albasten doopvont, eerste helft 19e eeuw; 14 in hout gesneden kruiswegstaties door A.M. van der Geld te Den Bosch, 1898. Schilderijen, 18e eeuw: Vier schilderijen met bustes van de Evangelisten, kruisiging, Maria met Kind en kleed en een rozenkrans gevend aan resp.de H.Simon Stock en St.Dominicus,Verrijzenis, Christus in de Hof van Olijven, Geseling, Doornenkroning, Christus en de wenende vrouwen, Hemelvaart, Maria's ten Hemelopneming, Ontmoeting van Maria en Elisabeth, Opdracht in de tempel, Jezus als leraar in de tempel, Maria Magdalena wenend bij het Kruis. Gaaf pneumatisch orgel met Hoofdwerk en Zwelwerk, in 1900 gemaakt door M. Maarschalkerweerd. Mechanisch torenuurwerk, voorzien van elektrische opwinding, buiten gebruik gesteld. Nabij de sacristie een klok van G. Moer, 1482, 66,5 cm. In de kooromgang zeer oude klok van anonieme gieter. |
Toen deze kerk gebouwd was, het werk van Stuijt en Cuypers in 1905, stond zij verscholen achter de huizen van de Hinthamerstraat. Zij was vanuit deze straat slechts bereikbaar door het smalle, nu grotendeels verdwenen straatje Achter den Doove. Later heeft men enkele in de Hinthamerstraat voor de kerk staande huizen afgebroken waardoor dat prettig aandoende pleintje kon worden geschapen. Het geeft nu een ruime blik op de St. Jacobskerk die het bekijken alleszins waard is. | 63 |
Op het einde van de negentiende eeuw kerkten de parochianen van de Bossche Sint Jacob in een kerkgebouw, dat slechts enkele decennia oud was. In 1844-1845 was deze kerk in 'Waterstaatstijl' gebouwd. Een halve eeuw later bleek echter dat kosten van achterstallig onderhoud en herstel veel te hoog zouden zijn in verhouding tot de bruikbaarheid van de kerk.
Pastoor van de parochie was, vanaf 1895, C.C. Prinsen. Zijn bijnaam was 'de Prins', dikwijls ook werd hij 'den Hurre' genoemd naar het door hem gebruikte stopwoordje 'hur'. Het was geen gemakkelijke man. Zelfbewust en zelfingenomen was hij zeker. Het liefst organiseerde hij, riep vergaderingen uit en stelde plannen voor. Door zijn collega werd dan ook over hem gezegd dat, als hij maar drie kraaien bij elkaar op een veld zag, hij dan een vergadering wilde beleggen! Het idee van Op ten Berg om een katholieke arbeidersorganisatie in 's-Hertogenbosch op te richten, nam hij zó over dat velen hem later als initiatiefnemer beschouwden.
De Sint Jacobsparochie had dus een nieuwe kerk nodig. Bosschenaren vertelden dat de oude kerk misschien nog wel opgeknapt had kunnen worden, maar dat Prinsen zeker een nieuwe kerk had willen hebben! De nieuwe kerk kwam er. Naar een ontwerp van de architect Jan Stuyt en Jos Cuypers werd een kerk gebouwd in de zogenaamde centraalbouw. In tegenstelling tot de toen juist gereedgekomen Sint Leonardus (een neo-gotische kerk) vonden de ontwerpers hun ideeën in de romaanse cultuur. Een grote koepel zou duidelijk herkenbaar zijn in een kerk met Byzanthijnse invloeden.
Nog in hetzelfde jaar, 1905, werd met de bouw begonnen. Het eerste beton kon gestort worden op 28 oktober. Anderhalf jaar later, op 7 maart 1907, kon de eerste mis in het nieuwe kerkgebouw worden opgedragen door pastoor Prinsen.
Maar de kerk was toen nog niet klaar. Het voorportaal (zoals wij dat nu kennen bij het pleintje) was er nog niet. En de parochianen moesten via de zijingang de kerk binnen komen. De toren was er evenmin.
Nieuwe verhalen gingen door 's-Hertogenbosch. Er werd verteld dat de bouw van de toren geen bisschoppelijke goedkeuring had gekregen. Pastoor Prinsen wilde immers een hogere toren dan die van de Sint Jan! En daar kon bisschop Van de Ven geen toestemming voor geven!
Volgens het kerkbestuur waren financiële problemen de oorzaak van het niet bouwen van de toren. Er kwam een speciaal torenfonds en in 1923 werd met de bouw begonnen. De toen geplande 65 meter hoge toren (vier meter lager dan de toren van de kathedraal) werd echter nog slechts 52 meter hoog. In 1924 stond de toren er, zeventien jaar nadat de kerk gereed gekomen was.
Vijf jaar later werd het voorportaal gerealiseerd. Weer enkele jaren daarna werd een huizenrij in de Hinthamerstraat gesloopt, zodat het kerkgebouw door middel van een pleintje aan deze straat kwam te liggen.
|
1843 |
De Sint Jacobskerk is te klein. De pastoor van de parochie, Kemps, laat een nieuwe kerk bouwen naar een ontwerp van architect Arnoldus van Veghel. Het oude priesterkoor blijft behouden. Bron: Kroniek van 's-Hertogenbosch |
|
1900 |
De architecten Jos Cuypers en Jan Stuyt krijgen opdracht van mgr. Prinsen, de pastoor van de Sint Jacobparochie om een nieuwe kerk te ontwerpen. De nieuwe kerk komt in 1905 gereed, behalve de toren. De toren zou oorspronkelijk hoger worden dan die van de Sint Jan. Mgr. Prinsen moest daarop terugkomen; een lagere toren voor de Sint Jacob! Bron: Kroniek van 's-Hertogenbosch |
|
1923 |
Toren gebouwd in 1923-1924. Bron: ? |
|
2002 |
Tranen vloeiden gisteren tijdens en na de allerlaatste parochiële eredienst in de Sint-Jacob in Den Bosch. 'Ook voor mij een rotklus', vond voorganger en pastor Th. van Osch. Bron: Brabants Dagblad maandag 28 januari 2002 |
1996 |
A. Verdonk & S. PasGids van de Sint-Jacobskerk te 's-Hertogenbosch |
|
St. Jacobskerk, z.j.Hendrik de Laat (1900-1980)(steendruk, lithogafie, 46 x 53 cm) Collectie de Laat, 's-Hertogenbosch |
|
St.-Jacobskerk, 1931Hendrik de Laat (1900-1980)(steendruk, lithogafie, 40.7 x 53.8 cm) Brab. Coll. UvT |
1865 | H.J. van Grinsven (firma T.M. van Grinsven) leerlooijer, mr. schoen- en zadelmaker |
1875 | wed. R. Rommer (partikuliere) |
1910 | Dames Richt |
1928 | mej. C.M.A.M. Meuwese |
19?? | Sint Jacobskerk |
2007 | (Jeroen Boschplein 2): Jheronimus Bosch Art Center |
A.H.E.M. Jansen, A.J.C van Leeuwen en G.P.P. Vrins, 'Arbeyd sere voert tot eere' LXXX (1989) 52, 98n, 142-143
F.L. Jansen e.a., Sint Jacob 's-Hertogenbosch : De kerk en zijn geschiedenis (1993) 95
Frans L. Jansen, Verantwoordelijkheid (h)erkennen (2002)
Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst (1931) 183-184
Aart Vos, 's-Hertogenbosch : De geschiedenis van een Brabantse stad 1629-1990 (1997) 246, 249